Urazy zębów nie są rzadkością, a raczej jedną z najczęściej spotykanych dolegliwości, z którymi zgłaszają się mali pacjenci do dentysty. Wystarczy nieostrożne przygryzienie orzecha lub czegoś, co wcale nie powinno być jedzone, jak drewniany klocek, i kłopoty gotowe.

Po pierwsze: bezpieczeństwo

Najważniejsze zawsze jest zapewnienie bezpieczeństwa dziecku – niezależnie od tego, czy do urazu doszło w wyniku poważniejszego zdarzenia, jak wypadek na nartach, czy po prostu w efekcie zupełnie niepozornej sytuacji. Najpierw zawsze należy sprawdzić, czy dziecko nie ma innych urazów i czy nie połknęło przedmiotu mogącego stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. Większość urazów zębów to niegroźne pęknięcie lub ukruszenie szkliwa. Nie są niebezpieczne, ale wymagają konsultacji dentystycznej w niedługiej perspektywie czasu.

Ukruszony, pęknięty lub złamany ząb

Co można zrobić na własną rękę? Poprosić dziecko o przepłukanie ust czystą, ciepłą wodą i ocenić uszkodzenie. Jeśli odłamek zęba jest duży, warto go zachować, bo może uda się go dentyście zamocować na pierwotnym miejscu. Natomiast jeśli uraz jest bolesny, można podać dziecku przeznaczone dla niego preparaty z paracetamolem lub ibuprofenem. Nie podajemy dzieciom leków z kwasem acetylosalicylowym, ponieważ istnieje zagrożenie powikłaniami neurologicznymi, ale także zwiększone ryzyko krwawienia.

Pęknięcia i złamania zębów to szeroki zakres urazów powstałych z dziesiątek możliwych przyczyn. Postępowanie zależy głównie od umiejscowienia i rozległości uszkodzenia, ale też od tego, czy wypadkowi uległ ząb mleczny, czy stały. 

– Uszkodzeniu może ulec szkliwo, czyli ta najbardziej zewnętrzna warstwa zęba. Zwykle nie towarzyszy temu ból lub jest on niewielki, wynikający z nadwrażliwości. W niektórych przypadkach, dotyczących brzegu siecznego, wystarczy polerowanie, by taki ząb nie powodował podrażnień w jamie ustnej. W przypadku złamania odkrywającego zębinę konieczna będzie odbudowa za pomocą kompozytu, by uniknąć bólu i zainfekowania tkanki. Inaczej sprawa wygląda w przypadku odsłonięcia miazgi. Może się to wiązać z leczeniem biologicznym mającym na celu zapobiegnięcie jej martwicy, a w konsekwencji: z leczeniem kanałowym zęba – wyjaśnia lek. dent. Paula Sztejna z Medicover Stomatologia.

Zawsze przy urazach zębów wykonuje się zdjęcie rentgenowskie, które pozwala na ustalenie głębokości i rozległości urazu. Z pozoru niewinne pęknięcia mogą sięgać w głąb zęba, co naraża dziecko na ból, ale też na szybszy rozwój próchnicy i łatwy dostęp bakterii do wnętrza zęba. Uszkodzenie miazgi zęba może skutkować wynaczynieniem krwi, wskutek czego przybierze on szarawą barwę. To wskazanie do leczenia endodontycznego lub nawet jego usunięcia. Do ekstrakcji zęba dojdzie także, jeśli złamanie przebiegło poniżej linii dziąsła.

Samo uszkodzenie zęba wraz z miazgą nie wiąże się od razu z jego ekstrakcją. Zabieg ten nie może być przeprowadzony pochopnie. Dentysta oceni rokowania, skalę urazu, ale też czas, jaki minie do wyrznięcia zęba stałego. Zęby mleczne utrzymują przestrzeń dla swoich następców. Z drugiej strony, usunięcie zęba mlecznego, który lada moment miałby sam wypaść, oszczędzi dziecku czasu spędzonego w fotelu dentystycznym. Zęby mleczne usunięte długo przed czasem mogą wymagać wprowadzenia leczenia ortodontycznego mającego na celu zapobiegnięcie przesuwaniu się zębów sąsiadujących w kierunku luki.

Wybity ząb u dziecka

Co robimy we własnym zakresie? Zalecamy dziecku przepłukanie ust czystą, niegorącą wodą i zakładamy na zębodół zwilżony wodą gazik. Dziecko powinno go przygryźć, tak by zatamować krwawienie. Wcześniejsze nawilżenie gazika zapobiegnie zakrzepnięciu na nim krwi i przyklejeniu się do rany. Odszukujemy też wybity ząb.

– Zarówno w przypadku zębów mlecznych, jak i stałych wskazana jest szybka konsultacja z dentystą. Pod zębami mlecznymi znajdują się zawiązki zębów stałych i w następstwie wypadku może dojść do ich uszkodzenia. Co do zębów stałych, to gwałtowne wybicie zęba może nieść ze sobą ryzyko naruszenia struktur zębodołu. Warto więc wykonać kontrolne zdjęcie RTG, by ocenić skalę ewentualnych uszkodzeń – przekonuje dentystka.

Czy więc wybity ząb można „włożyć” na swoje miejsce?

– Rodzice nie zawsze są pewni, czy utracie uległ ząb stały, czy mleczny, więc na wszelki wypadek warto go odszukać i zabezpieczyć do oceny. Jeśli był stały, to istnieje możliwość replantacji, jednak pod pewnymi warunkami: ząb trzymamy wyłącznie za koronę, nie za korzeń i nie opłukujemy pod wodą, a także nie dezynfekujemy powierzchni zęba. Taki ząb umieszczamy w ślinie pacjenta, mleku typu UHT lub specjalnym płynie odżywczo-transportującym. Nie próbujemy też sami umieścić zęba w zębodole. Od wypadku do zabiegu nie powinno minąć więcej niż godzina, ponieważ po tym czasie szansa na powodzenie znacząco spada – radzi ekspertka Medicover Stomatologia.

Ząb można transportować do lekarza także w specjalistycznych preparatach, jak tzw. roztwór Hanksa, lub przeznaczonych do tego gotowych pojemnikach wypełnionych płynem konserwująco-odżywczym. Pozwalają one na przechowanie zęba (lub zębów) nawet do 24 godzin. Wymagają odpowiedniej temperatury przechowywania: od 4 do 25 st. C.

Ruszający się lub przemieszczony ząb

Spektrum urazów, których doświadczają dzieci, jest naprawdę szerokie. Od najmłodszych lat uczą się chodzić i funkcjonować na świecie, więc nie obywa się bez „przygód”, nierzadko bolesnych. Oprócz powszechnych ukruszeń, pęknięć, a nawet wybić zębów mogą wystąpić też inne przypadłości. Wśród nich tzw. intruzja, czyli przemieszczenie zęba w głąb zębodołu lub jego zwichnięcie, co oznacza przemieszczenie względem zębodołu i łuku zębowego. Ponadto ząb, który uległ działaniu dużej siły, może nie mieć widocznych uszkodzeń, ale będzie niestabilny i rozchwiany.

– Takie przypadki wymagają konsultacji dentysty i diagnostyki RTG. Natomiast leczenie tych najlżejszych ogranicza się do zaleceń obserwacji, właściwej higieny i unikania jedzenia twardych produktów. Ząb z czasem przestaje się ruszać, stabilizuje się w zębodole lub gdy przemieszczenie jest niewielkie, wraca samoistnie na swoje miejsce. Z drugiej strony, są też sytuacje, kiedy wymagane jest założenie szyny stabilizującej, by przywrócić prawidłową funkcję zębów i ich okluzję. To należy do oceny dentysty – wyjaśnia lek. dent. Paulina Sztejna i ostrzega: – Duże przemieszczenie zęba może skutkować zniszczeniem naczyń krwionośnych odżywiających miazgę, a w konsekwencji: jej martwicą. Nie zwlekajmy więc z konsultacją dentystyczną. Lekarz na wizycie ocenia także tkanki otaczające zęby, jak policzki, wargi czy brodę i w razie potrzeby je opatrzy. Praktycznie każdy uraz zębów początkowo wymaga częstych wizyt kontrolnych, ponieważ ząb może ulec martwicy nawet kilka czy kilkanaście miesięcy po niefortunnym zdarzeniu.  

Dobra wiadomość jest taka, że dopóki ząb jest żywy, jest szansa na jego uratowanie. Uszkodzenia szkliwa to defekt estetyczny, który szybko można naprawić za pomocą powszechnie stosowanego kompozytu. Uważać trzeba na poważne urazy, które poskutkowałyby utratą zęba, bo tego z kolei nie da się tak łatwo odzyskać. Leczenie implantologiczne możliwe jest dopiero u osób, u których zakończył się rozwój kostny, a więc w okolicach 20. roku życia.

– W niektórych przypadkach utracony ząb można skonsultować ortodontycznie i dowiedzieć się czy w danym przypadku możliwa jest autotransplantacja zęba własnego lub przesunięcie ortodontyczne zębów sąsiednich w miejsce luki – podpowiada dentystka.